Ναυάγιο των Αντικυθήρων : Υποβρύχια ανασκαφική έρευνα

Το ναυάγιο των Αντικυθήρων είναι ναυάγιο που χρονολογείται από το 2ο τέταρτο του 1ου αιώνα.  Ανακαλύφθηκε από σπογγαλιείς στο νησί Αντικύθηρα το 1900.

Τον Οκτώβριο του 1900, μια ομάδα σπογγαλιέων υπό τον Δημήτριο Κοντό αποφάσισε να κρυφτεί από έντονη καταιγίδα, κατά την επιστροφή του σπογγαλιευτικού από την Αφρική (Τυνησία) στο νησί Αντικύθηρα. Όντας εκεί άρχισαν καταδύσεις για σπόγγους στην ακτογραμμή του νησιού. Το 1900, οι δύτες φορούσαν συνήθως την πρότυπη καταδυτική στολή με ένδυμα καμβά και ορειχάλκινα κράνη που τους επέτρεπαν να καταδύονται και να παραμένουν στον βυθό περισσότερο.

Ο πρώτος που είδε το ναυάγιο στα 45 μέτρα ήταν ο Ηλίας Σταδιάτης, ο οποίος έδωσε σήμα για ανάδυση. Περιέγραψε τη σκηνή και επειδή υπήρξαν αμφιβολίες καταδύθηκε ο ίδιος ο Κοντός, για να επιστρέψει στην επιφάνεια με το μπρούντζινο χέρι ενός αγάλματος. Περιμένοντας την καταιγίδα να κοπάσει, οι δύτες περισυνέλεξαν όσα περισσότερα τέχνεργα μπορούσαν από το ναυάγιο.

Μαζί με το υπουργείο παιδείας και το βασιλικό πολεμικό ναυτικό οι σπογγαλιείς ανέλκυσαν σειρά τεxνέργων Ο θάνατος ενός δύτη και η παράλυση άλλων από τη νόσο των δυτών έδωσε τέλος στην επιχείρηση το καλοκαίρι του 1901. Χρειάστηκαν 75 χρόνια για να επανέλθει στο ναυάγιο ο Γάλλος αξιωματικός Ζακ-Υβ Κουστώ το φθινόπωρο του 1976, και να ανακτήσει περισσότερα τέχνεργα^[

Στις 17 Μαΐου 1902, ο πρώην υπουργός παιδείας και μαθηματικός Σπυρίδων Στάης έκανε τη σημαντικότερη ανακάλυψη στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, στην Αθήνα. Εξετάζοντας τα τέχνεργα που ανακτήθηκαν, παρατήρησε ένα σκουριασμένο μπρούντζινο αντικείμενο ενεπίγραφο με ενσωματωμένο γρανάζι. Το αντικείμενο έγινε γνωστό ως μηχανισμός ή αστρολάβος των Αντικυθήρων. Αρχικά έγινε η υπόθεση ότι ήταν μηχανικό ρολόι, και για αυτό αναφέρεται ενίοτε και ως αναλογικός υπολογιστής

Το βυθισμένο πλοίο ήταν ρωμαϊκή ορκάς χωρητικότητας περίπου 300 τόνων, τυπικό δείγμα των βαρέων ιστιοφόρων που χρησιμοποιούνταν κατά το 2ο-1ο αι. ΠΚΕ στο εμπόριο μεταξύ της ιταλικής χερσονήσου, του κυρίως ελλαδικού χώρου και της Μικράς Ασίας. Τα δρομολόγια αυτών των πλοίων ξεκινούσαν συνήθως την άνοιξη και αφού περιέπλεαν τα κυριότερα λιμάνια της Ανατολικής Μεσογείου πουλώντας και αγοράζοντας εμπορεύματα, επέστρεφαν το φθινόπωρο στη βάση τους.

Χρονολόγηση του σκάφους

Αν και η ανέλκυση των τεχνέργων από το ναυάγιο ήταν επιτυχής και επιτεύχθηκε μέσα σε δύο χρόνια, η χρονολόγηση της αρχαιολογικής θέσης χρειάστηκε περισσότερο χρόνο. Σχετική χρονολόγηση ορισμένων τεχνέργων βασισμένη σε παράλληλα, απέδωσε ως χρονολογία τον 4ο αι. ΠΚΕ, ενώ τα μαρμάρινα αγάλματα φαίνεται πως είναι αντίγραφα του 1ου αι. ΠΚΕ αρχαιότερων γλυπτών.

Ορισμένοι ερευνητές βάσει αναφοράς του Λουκιανού έκαναν την υπόθεση ότι το πλοίο μετέφερε τμήμα των λαφύρων του Ρωμαίου στρατηγού Σύλλα από την Αθήνα το 86 ΠΚΕ, και βρισκόταν πιθανώς στη ρότα του για την Ιταλία. Η χρονολόγηση στον πρώιμο 1ο αι. ΠΚΕ υποστηρίζεται από οικιακά σκεύη και αντικείμενα από το πλοίο, παρόμοια με άλλα ήδη γνωστά από διαφορετικές ανασκαφές ή ανακαλύψεις που χρονολογούνται στον 1ο ΠΚΕ αιώνα. Οι αμφορείς που ανελκύστηκαν υποδείκνυαν χρονολόγηση στο 80–70 ΠΚΕ, η ελληνιστική κεραμεική στο 75–50 ΠΚΕ, ενώ η ρωμαϊκή κεραμεική αντιστοιχεί σε γνωστούς τύπους των μέσων του 1ου ΠΚΕ αι. Τα νομίσματα που ήλθαν στην επιφάνεια από τον Κουστώ στη δεκαετία 1970 χρονολογούνται στο 76 και 67 ΠΚΕ. Οι χρονολογήσεις οδήγησαν στην υπόθεση ότι το πλοίο βρισκόταν καθοδόν προς τη Ρώμη και ότι το φορτίο του προοριζόταν για θριαμβευτική παρέλαση.

Το συγκεκριμένο πλοίο ήταν ναυπηγημένο με τη συνήθη μέθοδο «πρώτα το περίβλημα και μετά ο σκελετός». Η ξυλεία του κήτους προέρχεται από φτελιά, τα ξυλόκαρφα (γόμφοι-καβίλιες) από βελανιδιά και τα καρφιά κυρίως από χαλκό. Για λόγους στεγανότητας, το τμήμα του κύτους κάτω από την ίσαλο γραμμή περιβαλλόταν από λεπτές πλάκες μολύβδου. Πιθανότατα διέθετε και υποδομή για τη μεταφορά ιδιωτών (αμιγώς επιβατηγά πλοία δεν υπήρχαν), όπως δείχνει η ύπαρξη ενός χώρου στεγασμένου με κεραμίδια. Το 1964 δείγμα από ο κύτος χρονολογήθηκε και απέδωσε βαθμονομημένη ημερομηνία 220 ΠΚΕ ± 43 έτη. Η διαφορά ανάμεσα στη βαθμονομημένη χρονολόγηση και την αναμενόμενη χρονολόγηση που προέκυψε από τα παράλληλα, ερμηνεύεται από το γεγονός ότι η σανίδα του κύτους ανήκε και αρχαιότερο δέντρο και ότι κόπηκε πολύ πριν τη βύθιση του πλοίου.

Επιπλέον μαρτυρία για τη χρονολόγηση της βύθισης στον 1ο αι. ΠΚΕ καταγράφτηκε το 1974, όταν ο καθ. του Γέιλ Ντέρεκ ντε Σόλλα Πράις δημοσίευσε την έρευνά του για τον μηχανισμό των Αντικυθήρων. Ο καθηγητής ντε Σόλλα Πράις θεώρησε πως το αντικείμενο ήταν ημερολογιακός υπολογιστής. Από τις επιγραφές και τις ρυθμίσεις των γραναζιών στις όψεις του μηχανισμού, συμπέρανε ότι ο μηχανισμός κατασκευάστηκε περί το 87 ΠΚΕ και χάθηκε με το ναυάγιο μερικά χρόνια αργότερα.

Τα κυριότερα ευρήματα που έχουν ανελκυστεί:

Εύρημα		Σύντομη περιγραφή
	Μηχανισμός των Αντικυθήρων πιθ. β΄ μισό 2ου αι. ΠΚΕ	Μηχανισμός από χάλκινα γρανάζια, ανασύρθηκε με τη μορφή συγκολλημένων θραυσμάτων και αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους γρίφους στην ιστορία της τεχνολογίας. Αρχικά θεωρήθηκε ότι ήταν αστρολάβος, σύμφωνα όμως με τις νεότερες έρευνες, υπολόγιζε το έτος, τις φάσεις του φεγγαριού, τις εκλείψεις και τις χρονιές των Πανελληνίων Αγώνων στα περισσότερα συστήματα μέτρησης χρόνου της εποχής. Η πολυπλοκότητα παραπέμπει σε μαθητή του Αρχιμήδη ή του Ιππάρχου του Ροδίου, χωρίς πάντως επαρκείς αποδείξεις.
	Έφηβος των Αντικυθήρων 340-330 ΠΚΕ	Χάλκινο άγαλμα, το οποίο παριστά γυμνό όρθιο άνδρα. Στο αριστερό χέρι εφερε σπαθί. Το δεξί χέρι είναι προτατεμένο και κρατά κάποιο αντικείμενο που δε διασώθηκε. Κατά τις δύο επικρατέστερες απόψεις, ταυτίζεται είτε με τον Περσέα που επιδεικνύει την κομμένη κεφαλή της Μέδουσας, είτε με τον Πάρη που κρατά το Μήλον της Έριδος. Πιθανά έργο γλύπτη της αργειο-σικυώνιας σχολής, ίσως του Κλέωνα από τη Σικυώνα.
	Φιλόσοφος των Αντικυθήρων τέλη 3ου αιώνα ΠΚΕ	Χάλκινο άγαλμα, από το οποίο έχουν βρεθεί η κεφαλή, τα χέρια, τα πόδια και τμήματα της ενδυμασίας. Αποδίδει με ρεαλισμό και ζωντάνια έναν ηλικιωμένο άνδρα, του οποίου η ατημέλητη εμφάνιση παραπέμπει σε κυνικό φιλόσοφο, ίσως τον Αντισθένη ή το Βίωνα το Βορυσθενίτη. Άλλα ευρήματα του ναυαγίου υποδεικνύουν ότι ανήκε σε σύμπλεγμα που απεικόνιζε τέσσερις φιλοσόφους.
	Μαρμάρινα γλυπτά ελληνιστική περίοδος	Διάφορα γλυπτά από παριανό μάρμαρο – ως επί το πλείστον παραλλαγές παλαιότερων έργων, αλλά και πρωτότυπες δημιουργίες όπως οι Ομηρικοί Ήρωες. Τα τμήματα των αγαλμάτων που είχαν σφηνωθεί στο βυθό, παρέμειναν άθικτα. Αντίθετα, ό,τι προεξείχε, αλλοιώθηκε από τους μικροργανισμούς της θάλασσας.
	Γυάλινα σκεύη ελληνιστική περίοδος	Διάφορα κομψοτεχνήματα από γυαλί, κυρίως μικρά αγγεία. Η περίτεχνη διακόσμηση μαρτυρά ότι δεν επρόκειτο για χρηστικά αντικείμενα του πληρώματος και των πιθανών επιβατών, αλλά για μικρά έργα τέχνης που ανήκαν στο κυρίως φορτίο. Οι τεχνικές που χρησιμοποιήθηκαν στην κατασκευή, παραπέμπουν στα εργαστήρια της Αλεξάνδρειας και της Παλαιστίνης, από όπου εξάγονταν σε ολόκληρο τον τότε γνωστό κόσμο.
	Νομίσματα 3ος-1ος αι. ΠΚΕ	36 αργυρά κιστοφορικά τετράδραχμα μεγάλης αξίας (περ. 13 γραμμάρια καθαρό ασήμι έκαστο), κομμένα τέλη 2ου-αρχές 1ου αι. π.Χ. σε Πέργαμο και Έφεσο, καθώς και 40 χάλκινα κέρματα κοπής μεταξύ 3ου-1ου ΠΚΕ από πόλεις της Σικελίας και Μικράς Ασίας. Η ύπαρξη τύπου που πρωτοκόπηκε το 76 π.Χ., όπως και η απουσία νομισμάτων με ονόματα Ρωμαίων επάρχων της Μ. Ασίας (κόβονταν μαζικά μετά το 59 ΠΚΕ), υποδεικνύουν το χρόνο του ναυαγίου.
	Οξυπύθμενοι αμφορείς α΄ μισό 1ου αι. ΠΚΕ	Αμφορείς με μυτερό κάτω μέρος (οξυπύθμενοι), ώστε κάθε σειρά να σφηνώνει στα κενά που άφηνε η από κάτω και να αποφεύγεται η μετατόπιση φορτίου. Έχουν ανελκυστεί 23 τεμάχια με προέλευση το Ανατολικό Αιγαίο (Ρόδος, Κως, Έφεσος) και την Αδριατική. Πιστεύεται ότι με τους πρώτους μεταφέρονταν προϊόντα προς εμπορία, όπως κρασί, λάδι και αλίπαστα τρόφιμα, ενώ οι δεύτεροι ανήκαν στο μόνιμο εξοπλισμό του πλοίου και κάλυπταν τις ανάγκες του πληρώματος.

Νεότερες αποστολές

Το 2014 πραγματοποιήθηκε η ακριβής τοπογραφική αποτύπωση της θέσης του ναυαγίου και δημιουργήθηκε τρισδιάστατο μοντέλο της βυθομετρικής και φωτογραφικής απεικόνισης.

Οι εν λόγω απεικονίσεις εντάχθηκαν σε γεωπληροφοριακό σύστημα (GIS) στο οποίο τοποθετούνται τα κατά το δυνατόν γνωστά δεδομένα της ανέλκυσης του 1900, καθώς και τα στοιχεία της έρευνας του 1976 που διεξήγαγε το τότε ΥΠΠΕ, με επόπτη τον αρχαιολόγο Λ. Κολώνα, σε συνεργασία με τον πλοίαρχο  Cousteau, το πλήρωμα του Καλυψώ και Έλληνες εθελοντές. Ταυτόχρονα, τοποθετούνται τα στοιχεία της φετινής διερεύνησης, τα οποία περιλαμβάνουν: στόχους έντονου σήματος που προέρχονται από συστηματική επισκόπηση του βυθού της περιοχής με ανιχνευτές μετάλλων, προκειμένου να εξακριβωθεί η έκταση της διασποράς του ναυαγίου και επιφανειακά ευρήματα.

Ως αποτέλεσμα προέκυψε ο εντοπισμός και τελικά η ανέλκυση χάλκινου συμπαγούς δόρατος με σαυρωτήρα, το οποίο προέρχεται από χάλκινο ή και μαρμάρινο άγαλμα. Από το ίδιο σημείο εντοπίστηκε και ανελκύστηκε χάλκινος δακτύλιος, προσαρμοσμένος σε χάλκινο καρφί, ο οποίος σώζει στο στέλεχός του συσσωμάτωμα, το οποίο ενδέχεται να περιλαμβάνει ξύλο του ίδιου, του πλοίου όπου ήταν προσηλωμένος. Ανελκύστηκε επίσης δειγματοληπτικά μικρό τμήμα φύλλου μολύβδου, το οποίο προέρχεται από τη μολύβδινη επένδυση των υφάλων του αρχαίου σκάφους.  Τέλος από το χώρο του ναυαγίου, ανελκύστηκε ο μολύβδινος στύπος άγκυρας του σκάφους που είχε εντοπιστεί το 2013 και άλλα επιφανειακά ευρήματα, μεταξύ των οποίων ένας δακτύλιος και μία χάλκινη απόληξη στηρίγματος κλίνης, καθώς και μία σχεδόν ακέραιη λάγυνος.

Τα νέα δεδομένα αποσαφηνίζουν την εικόνα του ναυαγίου και  τη διάταξή του στο χώρο.

Αντίστοιχα, η άμεση γειτνίαση με δεύτερη θέση, όπου εντοπίζονται τόσο συστάδες αμφορέων όσο και στοιχεία από την δομή και την εξάρτηση του σκάφους, δημιουργεί νέα επιστημονικά ερωτήματα για το κατά πόσον η θέση αποτελεί συνέχεια της πρώτης ή τα κατάλοιπα ενός δεύτερου ναυαγίου.

Το ρομποτικό σκάφανδρο Exosuit, το οποίο είχε προγραμματιστεί να βοηθήσει τις έρευνες, κατέστη δυνατόν να πραγματοποιήσει μόνο δοκιμαστικές καταδύσεις για μία ημέρα, εξαιτίας των δύσκολων καιρικών συνθηκών.  Εν τούτοις, η σαφέστερη εικόνα του χώρου του ναυαγίου και η  δοκιμή νέων τεχνικών κατάδυσης και τεχνικών μέσων κάνει εφικτό και απαραίτητο τον προγραμματισμό του επόμενου ερευνητικού βήματος της συστηματικής ανασκαφής του χώρου.

2015

Η για πρώτη φορά συστηματική ανασκαφή (μετά από τις τρεις αποστολές του 1900, 1953, 1976)  στο χώρο του μοναδικού, ιδιαίτερου και συμβολικού Ναυαγίου των Αντικυθήρων, όπου η υποβρύχια αρχαιολογία έκανε τα πρώτα της βήματα, αποτελεί επίπονη διαδικασία, η οποία έχει να αντιμετωπίσει το μεγάλο βάθος, τις κακές καιρικές συνθήκες και ένα χώρο, ο οποίος έχει αναμοχλευθεί πολλές φορές στο παρελθόν. Εν τούτοις, η συστηματική ανασκαφική επιστημονική προσέγγιση διευρύνει σταδιακά τις γνώσεις μας για το ίδιο το ναυάγιο και το φορτίο του και βοηθά στην κατανόηση του χώρου και του συμβάντος.

Η χρήση τεχνολογίας  (κλειστά καταδυτικά κυκλώματα, τεχνικές καταδύσεις Trimix, υποβρύχιοι καταδυτικοί ελκυστήρες, υποβρύχιο τηλεχειριζόμενο όχημα, κλπ.) διευκολύνει κατά το δυνατόν τις δύσκολες καταδυτικές συνθήκες και συμβάλει στην μεγιστοποίηση της ασφάλειας και του χρόνου παραμονής στο βυθό. Η επαγγελματική στελέχωση της ερευνητικής ομάδας σε συνδυασμό με την ακριβή φωτογραφική, κινηματογραφική τεκμηρίωση όλων των αντικειμένων και των διαδικασιών και η τρισδιάστατη μοντελοποίηση των αντικείμενων επί τόπου και μετά την ανέλκυσή τους αποτελούν στοιχεία υπεραξίας στην ανασκαφή που πραγματοποιείται για πρώτη φορά σε τέτοιο βάθος (50-55μ.).

Στη διάρκεια της έρευνας διανοίχθηκε μία συστηματική ανασκαφική τομή, η οποία έφθασε σε βάθος μέχρι 0.7μ. σε στρώμα πυκνής κεραμικής. Σε αυτήν εντοπίστηκαν μεταξύ άλλων μεταλλικά ελάσματα, μικρά ξύλινα θραύσματα  από το κέλυφος του πλοίου, ένα χάλκινο τμήμα επίπλου (θρόνος;), τμήμα οστέινου αυλού, πεσσός επιτραπέζιου παιχνιδιού από υαλόμαζα, καρφιά, σκωρίες χάλκινων και σιδερένιων αντικειμένων, θραύσματα γυάλινων και πήλινων αγγείων, κλπ. Διενεργήθηκαν, επίσης, καθαρισμοί σε 9 σημεία με αφορμή την παρουσία ορατών στην επιφάνεια αντικειμένων ή για την διερεύνηση στόχων που προέκυψαν από την ανίχνευση μετάλλων. Από τον ευρύτερο χώρο του ναυαγίου εντοπίστηκαν, σημάνθηκαν, τεκμηριώθηκαν και ανελκύστηκαν ανάμεσα σε άλλα ένας ολόκληρος αμφορέας, ένας μεγάλος δακτύλιος απελευθέρωσης άγκυρας, ενδεικτικός για το μέγεθος της άγκυρας για την οποία προοριζόταν, δύο ένθετοι μολύβδινοι στύποι άγκυρας, η θέση των οποίων αποτελεί ένδειξη για την κατεύθυνση κατάληξης του σκάφους στο βυθό, μικρή λίθινη τετράπλευρη «βάση» με 12 οπές και αδιάγνωστη μάζα στο εσωτερικό της, μία μικρή λάγυνος, συσσωματώματα και σκωρίες σιδερένιων και μπρούτζινων καρφιών και άλλων αντικειμένων, φύλλα μολύβδου από την επιμολύβδωση του σκάφους, κλπ.

Η ανίχνευση μετάλλων προσδιόρισε την έκταση της διασποράς ανιχνεύσιμων μεταλλικών στόχων σε μία έκταση 40Χ50μ. περίπου, αν και δεν έχει ολοκληρωθεί πλήρως. Η έκταση αυτή φαίνεται να προσδιορίζει και τη συνολική πιθανή διασπορά το φορτίου του ναυαγίου και αποτελεί ένδειξη για το πιθανό μέγεθός του.

Τα δεδομένα που συνελέχθηκαν, τα νέα ευρήματα και οι προγραμματιζόμενες αναλύσεις στα ανελκυσθέντα υλικά (ξύλο, μόλυβδο, κεραμική) αναμένονται να απαντήσουν ερωτήματα που αφορούν στο ναυάγιο. Οι νέες τεχνολογικές και μεθοδολογικές προσεγγίσεις ανοίγουν νέα προοπτική στην ίδια την επιστήμη της υποβρύχιας αρχαιολογίας. Ταυτόχρονα, αναδεικνύονται οι ιδιαίτερες δυνατότητες και η σημασία της υποβρύχιας αρχαιολογίας. Ενδεικτική είναι η επιτυχία της έκθεσης για το Ναυάγιο στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, η οποία ανοίγει εκ νέου τις πύλες τις στις 25 Σεπτεμβρίου στη Βασιλεία της Ελβετίας, αποδεικνύοντας τον πανευρωπαϊκό και παγκόσμιο ρόλο του ενάλιου πολιτιστικού αποθέματος της χώρας.

2016

Σε πρώτη φάση συνεχίστηκε η συστηματική ανασκαφή, η οποία ξεκίνησε το περασμένο φθινόπωρο. Παράλληλα διενεργήθηκαν δοκιμαστικές τομές σε διάφορα σημεία, σε μια προσπάθεια να εντοπιστούν τα όρια του χώρου, όπου βρισκόταν η κύρια συγκέντρωση του φορτίου και πιθανόν λείψανα του ίδιου του πλοίου.

Η μεγάλη διασπορά της κεραμικής, το μεγάλο βάθος καθώς και η διατάραξη, που έχει επιφέρει η ανέλκυσή του 1900 και η ανασκαφή του 1976, κάνουν το έργο αυτό δύσκολο. Εν τούτοις, με τη δυνατότητα της ακριβούς τοποθέτησης κάθε πληροφορίας στον εξαιρετικά λεπτομερή ψηφιακό χάρτη του χώρου (GIS), η κατανόηση των ορίων του ναυαγίου γίνεται όλο και καλύτερη. Σε αυτό συμβάλλει και η μηχανική ανίχνευση στοιχείων κάτω από την επιφάνεια του πυθμένα, τα οποία δίνουν την εικόνα της διασποράς του κεραμικού φορτίου, αλλά και των μεταλλικών στοιχείων του ίδιου του πλοίου, όπως καρφιά, σκωρίες σιδήρου, τμήματα της επιμολύβδωσης, κοκ.

Τα 60 περίπου ευρήματα αποζημίωσαν την κοπιώδη εργασία μας σε -55μ βάθος και έχουν ως εξής:

Ένα δεύτερο χάλκινο δόρυ με την αιχμή, σε συνέχεια του πρώτου που εντοπίστηκε το 2014, τέσσερα θραύσματα μαρμάρινων αγαλμάτων, από τα οποία ξεχωρίζει ένας καρπός αριστερού χεριού. Η απόληξη ενός ποδιού από ξύλινο έπιπλο με χάλκινη επένδυση, θραύσματα από  γυάλινα αγγεία και άλλα από φυσητό γυαλί τύπου millefiori, αμφορείς, μία λάγυνος, μία οινοχόη και ένα χρυσό δακτυλίδι είναι μερικά από τα σημαντικότερα  ευρήματα.

Ιδιαίτερα διαφωτιστικά είναι τα στοιχεία του ίδιου του πλοίου, όπως καρφιά διαφόρων τύπων, μάζα ρητίνης, φύλλα από την επιμολύβδωση του σκάφους, τυλιγμένα ή διπλωμένα μολύβδινα ελάσματα, ένας μολύβδινος σωλήνας, πιθανόν από την αντλία υδάτων (σεντίνες) του πλοίου και ένα μολύβδινο βάρος (αντίβαρο;) 100 περίπου κιλών. Στην ίδια κατηγορία ανήκουν πιθανότατα και οι μάζες από σκωρίες σιδήρου, οι οποίες διατηρούν στο εσωτερικό τους το σχήμα του αντικειμένου.

 Τέλος, ερευνήθηκε ο χώρος, που σχετίζεται με την ύπαρξη ενός ακόμα  ναυαγίου και τώρα υπάρχουν βάσιμες ενδείξεις για την ύπαρξη και δεύτερου πλοίου.  Πρόκειται για ένα μολύβδινο σωλήνα διαφορετικού διαμετρήματος, καθώς και διαφορετικού τύπου καρφιών, κεράμων αλλά και διαφορετικών τύπων αμφορέων και λαγυνών.

Η έρευνα διενεργήθηκε υπό   την   διεύθυνση της  Προϊσταμένης της   Εφορείας   Εναλίων   Αρχαιοτήτων  Δρ.  Α.  Σίμωσι,   ενώ   επιστημονικοί  υπεύθυνοι  στο  πεδίο  είναι  οι  αρχαιολόγοι   της ΕΕΑ   Δρ. Θ. Θεοδούλου και Δρ. Δ. Κουρκουμέλης και από πλευράς Woods Hole ο αρχαιολόγος -τεχνολόγος Dr Β. Foley, πλαισιωμένοι από τους αρχαιολόγους κ.κ. Α. Τούρτα, D. Conlin, τους τεχνικούς δύτες κ.κ., Α. Σωτηρίου, Ν. Γιαννουλάκη, P. Short και G. Smith, τον φωτογράφο κ. Β. Seymour, τους κινηματογραφιστές   κ.κ.   E. Kovacs   και    Μ. Τσιμπερόπουλο   και   υποστηρικτικό  προσωπικό τους κ.κ. Μ. Κελαϊδή,  Δ. Ρωμηό και Δ. Μανωλιάδη.

Η έρευνα τελεί υπό την αιγίδα του Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας και χρηματοδοτήθηκε από πόρους  που εξασφάλισε το Ωκεανογραφικό Ινστιτούτο του Woods Hole. Την έρευνα υποστήριξαν η ελβετική εταιρεία Hublot, το Swordspoint Foundation, η Autodesk, οι Jane and James Orr  και άλλοι ιδιώτες χορηγοί του Woods Hole, η Costa Navarino, η ΟΤΕ-COSMOTE, το Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη, και το Ίδρυμα Εγχωρίου Περιουσίας Κυθήρων ​​​

2017

Η Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων διεξήγαγε το 2017, για τρίτη συνεχή χρονιά, υποβρύχια ανασκαφή στο χώρο  του Ναυαγίου των Αντικυθήρων. Η έρευνα κράτησε από τις 4 μέχρι την 20 Σεπτεμβρίου, κάτω από ιδιαίτερα ευνοϊκές καιρικές συνθήκες .

Κατά τη διάρκεια της έρευνας συνεχίστηκε η ανασκαφή στον θαλάσσιο χώρο, από τον οποίο προέρχονται τα σκελετικά κατάλοιπα της περσινής αποστολής, καθώς και εξαρτήματα από το ίδιο το πλοίο, όπως: τμήματα μολύβδινων σωλήνων (σεντίνες), αντίβαρα και συσσωματώματα από σιδηρά αντικείμενα. Παράλληλα, κατά τη φετινή περίοδο ανελκύστηκε πλήθος θραυσμάτων αμφορέων και άλλων αγγείων.

Επίσης ανελκύστηκαν σημαντικά ευρήματα που περιγράφονται ως ακολούθως:

• 1)         Χάλκινο τμήμα με πτυχώσεις ενδύματος, προερχόμενο από άγαλμα.
• 2)         Χάλκινο δεξί χέρι, που σώζεται  από τον ώμο μέχρι τα δάκτυλα.
• 3)         Συσσωμάτωμα, που δημιουργήθηκε γύρω από κάποιο σιδερένιο αντικείμενο, το οποίο έχει πλήρως οξειδωθεί και έχει αφήσει το αποτύπωμά του. Στο ίδιο συσσωμάτωμα παρατηρήθηκαν εγκλωβισμένα φύλλα μολύβδου, όστρακα και κομμάτια ξύλου. Μέσα στο συσσωμάτωμα, όπως έδειξε η ραδιογραφία, υπάρχει και μία μεσόμφαλη μεταλλική φιάλη, το είδος μετάλλου της οποίας  θα φανεί μετά την απελευθέρωσή της από τον επίπαγο.
• 4)         Ορθογώνια, πρακτικώς ακέραιη πλάκα από πολύχρωμο ερυθρωπό μάρμαρο, από επίστεψη τράπεζας με περιχείλωμα στην κυρία όψη, διαστάσεων 68 εκ. x 35 εκ., πάχους 5 εκ.
• 5)         Βρέθηκε επίσης μία ακόμα ενσφράγιστη λαβή αμφορέως, παρόμοια με δύο άλλες που είχαν βρεθεί στις παλαιότερες έρευνες.

Αξιοσημείωτο είναι ότι ανάμεσα στα χάλκινα ευρήματα συγκαταλέγεται δισκοειδές αντικείμενο, πολύ οξειδωμένο, με τέσσερις διάτρητες αποφύσεις, πάνω στο οποίο, όπως έδειξε η ραδιογραφία, υπάρχει παράσταση ζώου, πιθανόν βοοειδούς.

Τέλος, ιδιαίτερα σημαντικό εύρημα αποτελεί, ξύλινο τμήμα από το ίδιο το πλοίο (κέλυφος και νομείς), το οποίο συνδυαζόμενο με τα ευρήματα του φορτίου και το σημείο εντοπισμού του, διασαφηνίζει περαιτέρω την εικόνα του γεγονότος του ναυτικού ατυχήματος, ιδιαίτερα σε συνδυασμό με τις έμμεσες πληροφορίες από την ανέλκυση των σφουγγαράδων το 1900.

Περαιτέρω μικροαντικείμενα, θραύσματα κεραμικής, καρφιά από το ίδιο το πλοίο, ελάσματα από την επιμολύβδωση του σκάφους, καθώς και αντικείμενα που μαρτυρούν την παρουσία της ομάδας Cousteau – ΥΠΠΕ το 1976, σημάνθηκαν ή ανελκύστηκαν. Από την ανασκαφή προέρχονται και αδιάγνωστα, με την αρχική οπτική επισκόπηση, αντικείμενα τα οποία θα μελετηθούν στην συνέχεια για την ταύτισή τους.

Ταυτόχρονα η ανασκαφή επεκτάθηκε σε δύο ακόμα περιοχές, όπου εντοπίστηκαν κάτω από μεγάλους λίθινους όγκους, οι οποίοι κατέληξαν στο βυθό συνεπεία κάποιου ισχυρού σεισμικού γεγονότος, θραύσματα χαλκών και μαρμάρινων αγαλμάτων, τα οποία θα αποτελέσουν αντικείμενο μελλοντικής έρευνας.
Η έρευνα διενεργήθηκε όπως πάντα υπό τη διεύθυνση της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων διά της Προϊσταμένης της κ. Α. Σίμωσι, ενώ επιστημονικοί υπεύθυνοι και διεξάγοντες στο πεδίο είναι οι αρχαιολόγοι της ΕΕΑ Θ. Θεοδούλου και Δ. Κουρκουμέλης. Την ερευνητική ομάδα στελέχωναν επιπλέον ο Δρ αρχαιολόγος-τεχνολόγος Β. Foley από το Πανεπιστήμιο του Lund, ο Δρ αρχαιολόγος Α. Τούρτας και ο υποψήφιος Δρ αρχαιολογίας P. Iglits, οι τεχνικοί δύτες P. Short, Α. Σωτηρίου, Ν. Γιαννουλάκης και G. Smith, ο υποβρύχιος φωτογράφος Β. Seymour, και οι κινηματογραφιστές Ε. Kovacs (υποβρύχιος) και Μ. Τσιμπερόπουλος, με υποστηρικτικό προσωπικό τους Μ. Κελαϊδή, Δ. Ρωμηό, Η. Χαραλάμπους και Δ. Κότση.
Η έρευνα αυτή του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού (ΥΠΠΟΑ) τελεί υπό την αιγίδα της Προεδρίας της Ελληνικής Δημοκρατίας και η χρηματοδότηση της έγινε από πόρους που εξασφάλισε ο Δρ. Β. Foley και διέθεσε διά μέσου του Πανεπιστημίου του Lund ή διά μέσου της μη Κερδοσκοπικής Εταιρείας Αργώ. Την έρευνα υποστήριξαν η ελβετική εταιρεία Hublot, το Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη, το Swordspoint Foundation, η Autodesk, η ΟΤΕ-COSMOTE, και η Επιτροπή Εγχωρίου Περιουσίας Κυθήρων και Αντικυθήρων.
Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλονται στον Δήμο Κυθήρων, ο οποίος παρέχει όλες τις δημοτικές υποδομές φιλοξενίας στα Αντικύθηρα, καθώς και στους κατοίκους των Αντικυθήρων.

Τον Οκτώβριο του 2019 ενεργοποιήθηκε εκ νέου το ερευνητικό πρόγραμμα, το οποίο είχε διακοπεί μετά το 2017, με αποκλειστική πλέον ελληνική συμμετοχή υπό την διεύθυνση της Δρ. Αγγελικής Γ. Σίμωσι, Διευθύντριας της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ευβοίας.

2019

Η επιχείρηση στέφθηκε με μεγάλη επιτυχία, παρά τις αντίξοες καιρικές συνθήκες και τον περιορισμένο χρόνο διάρκειας του σωστικού χαρακτήρα της έρευνας. Αρχικά έγινε εντοπισμός εκ νέου του χώρου του ναυαγίου και νέα οριοθέτηση μετά από την τελευταία έρευνα του Σεπτεμβρίου 2017.

Ανελκύστηκαν πέντε σάκοι με άμμο, που είχαν αφεθεί στον βυθό από την προηγούμενη ανασκαφική περίοδο, τα προϊόντα των οποίων κοσκινίστηκαν με μεγάλη προσοχή από εξειδικευμένη συντηρήτρια της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων και παρουσία δύο αρχαιολόγων. Κατά τη διαδικασία του διαχωρισμού συλλέχθηκαν οστά, τα οποία πρέπει να αναλυθούν, πυρήνες κατά πάσα πιθανότητα ελιάς, χάλκινα καρφιά από το πλοίο καθώς και ένας μπρούτζινος δακτύλιος άγνωστης προς το παρόν χρήσης.

Επιπρόσθετα ανελκύστηκε πλαστικός κάλαθος διαστάσεων 110x110x45 εκατοστών, γεμάτος με τμήματα αμφορέων, βάσεις, λαιμούς και σώματα σωζόμενα από την κοιλία του αγγείου ως τη βάση.  Ανάμεσα στα ευρήματα βρέθηκε ένα σιδερένιο στέλεχος με κυκλική απόληξη .

Σημαντικό είναι το γεγονός ότι μεταξύ των βάσεων των αμφορέων, που προέρχονται από την νήσο Κω, εντοπίστηκε και ένας τύπος διαφορετικός, η προέλευση του οποίου δεν είναι ακόμη γνωστή και απαιτείται η ταύτισή του. Επιφανειακά επί του βυθού από τον χώρο του ναυαγίου ανελκύστηκαν τρεις λαιμοί αμφορέων, δύο του τύπου Laboglia 2 από την Κάτω Ιταλία και ενός Κώου, καθώς και ένας ακέραιος Κώος αμφορέας ελλιπής ως προς τη μία λαβή.

Εντυπωσιακό εύρημα αποτελεί ένα τμήμα ξύλου πιθανώς στατικό στοιχείο του ναυαγίου που φέρει 4 χάλκινα καρφιά. Όλα τα ευρήματα μεταφέρθηκαν στα εργαστήρια της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων για συντήρηση.

Με την παρούσα έρευνα συμπληρώθηκε με την μέθοδο της φωτογραμμετρίας η σχεδιαστική αποτύπωση του χώρου του ναυαγίου, η οποία παρέμενε ημιτελής.

Από πλευράς Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων συμμετείχαν ο Δρ Γεώργιος Κουτσουφλάκης ως επιστημονικός υπεύθυνος, Τμηματάρχης, η Αικατερίνη Ταγωνίδου, καταδυόμενη αρχιτέκτων, και η Χρύσα Φουσέκη, καταδυόμενη συντηρήτρια,. Στην υποβρύχια έρευνα έλαβαν μέρος επίσης για πρώτη φορά τέσσερις δύτες του Λιμενικού Σώματος: οι Δημήτριος Σταμούλης, Γεώργιος Λυτρίβης, Δημήτριος Χατζηασλάν και Αθανάσιος Κειτζής, οι τεχνικοί βυθού Αλέξανδρος Σωτηρίου, Νίκος Γιαννουλάκης και Αθανάσιος Χρονόπουλος, καθώς και δύο ενάλιοι αρχαιολόγοι, οι Ορέστης Μανούσος και Αχιλλέας Διονυσόπουλος.  Όλες οι εργασίες της έρευνας καλύφθηκαν από τον εικονολήπτη Μιχαήλ Τσιμπερόπουλο.  Η Διευθύντρια της έρευνας, καταδυόμενη αρχαιολόγος Δρ Αγγελική Γ. Σίμωσι, καταδύθηκε και παρέμεινε στο πεδίο καθόλη τη διάρκεια των ερευνών της εικοσαμελούς αποστολής,

Νέο πενταετές πρόγραμμα, αρχής γενομένης από τον Μάιο του 2020, με την συνέχιση της ανασκαφικής έρευνας σε διάφορους χώρους του ναυαγίου, όπου υπάρχουν βάσιμες ενδείξεις ότι θα έρθουν στο φως νέα εντυπωσιακά ευρήματα.

2021

Ολοκλήρωση της συλλογής των στοιχείων για την εξαγωγή συμπερασμάτων σε σχέση με την ύπαρξη άλλων υπολειμμάτων του Μηχανισμού των Αντικύθηρων στον χώρο του ναυαγίου , με το φορτίο του ναυαγίου και το ίδιο το πλοίο που παραμένουν σκεπασμένα ως αποτέλεσμα κατολίσθησης, με την τυχόν σύνδεση των ναυαγίων Α και Β, καθώς και με τον αριθμό των ατόμων που επέβαιναν στο πλοίο του ναυαγίου Α.

Αποκάλυψη και περισυλλογή ευρημάτων, μεταξύ των οποίων ανθρώπινα σκελετικά υπολείμματα, τμήματα του πλοίου των Αντικυθήρων και του φορτίου του, τα οποία παραμένουν εκτεθειμένα και ευάλωτα σε πιθανές ανθρωπογενείς παρεμβάσεις και στην δυσμενή επίδραση του περιβάλλοντος.

Το σημαντικότερο εύρημα είναι ένα τμήμα ενός μαρμάρινου αγάλματος παγιδευμένο κάτω από έναν βαρύ ογκόλιθο.

Κατά τη διάρκεια της έρευνας ανασύρθηκαν κάποια μικρότερα ξύλινα και χάλκινα δομικά στοιχεία του πλοίου καθώς και κάποια θραύσματα κεραμικών που δίνουν πολύτιμες πληροφορίες για τη χρονολόγηση και τη σύνθεση του φορτίου.